5/
*sKdif;ppfyGJtNyD; ,dk;',m; ESifY NrefrmwdkU\ edKifiHa&;taNcaersm;
Nrefrm&mZ0ifrSmawmU *sKdif;NrdKUodrf;wdkufyGJtaBumif; odyfrBum;rdayrJU ,dk;',m;&mZ0ifrSmawmU NrefrmeJYNzpfwJY ppfyGJawGxJrSm *sKdif;wdkufyGJ[m yxrqHk;wdkufyGJyJvdkU olwdkYatmifNrifwJYtaBumif;udk wcef;wem; aoaocsmcsm az:Nyxm;Buygw,f/
*sKdif;udkodrf;wJY ppfyGJtNyD;rSm t,k'¨,bk&if csKdif&mcsm[m olYudk,folydk,HkBunfvmovdk olY&JU ay:wl*DaBu;pm;wyfawGudkvnf; ydktm;xm;vmw,f/ oludk,fwdkifu ay:wl*DawG&JU rmpuwfudk uRrf;uRrf;usifusif ypfwwfatmif avYusifw,f? olYwyfudkvnf; ay:wl*DawG&JU ppfa&;enf;ynmawGudk avYusifYapw,f? ,dk;',m;wyfudk acwfrSDNyD; tpGrf;xufatmif BudK;yrf;cJYygowJY/
aNym&r,fqdk&if csKdif&mcsm[m taemufwdkif;om;awG&JU tulnDeJY tiftm;BuD;atmif wnfaqmufedKifw,fvdkU oabmaygufwJY t,k'¨,bk&ifwpfyg;ygyJ? 'gaBumifY taemufwdkif;om;awGeJY qufoG,fa&;ydkaumif;apzdkU yifv,f0NzpfwJY befaumufqD pkefqif;rJY ausmufz&m;Nrpfudk c&D;ydkwdkatmif wl;aNrmif;awG azgufapwmrsKd;vkyfapcJYowJY? olYvufxufrSm t,k'¨,[m ododomom tiftm;ydkaumif;vmw,f/
tJ'DtcsdefrSm wyifa&TxD;[m olY&JUxD;eef;udk awmifiluae [Hom0wDudk tNyD;tydkifaNymif;a&TYNyD; pdk;pHaeygNyD/ rkwÅrudkodrf;NyD;wJYESpf rdk;tukefrSm &nf&G,fxm;wJYtwdkif; wyifa&TxD;[m aNrmufbufqefNyD; Nynfudkwdkufygw,f/ tJ'Dwkef;u NynfrSmbk&ifvkyfaewJY rif;acgifuvnf; olY&JUr[mrdwf tif;0OD;aqmifwJY &Srf;awGeJY taemufbufu &cdkifwyfawGudk tulnDawmif;wmaygY/
'gayrJUvnf; acwfrSDvufeufawGudk toHk;NyKNyD; aNymifaNrmufwJY aoe*FAsL[mawG oHk;wwfwJY wyifa&TxD;eJY olYa,mufzbk&ifYaemifwdkU[m tif;0OD;aqmifwJY &Srf;wyfawGeJY &cdkifwyfawGudk tedKif,lNyD; Nynfudkodrf;vdkufedKifygw,f/
tJ'DtcsdefrSm tif;0&JUxD;eef;udk pdk;pHaewJY rdk;nSif;apmfbGm; odk[efbGm;udk bmoma&;eJY vlrsKd;a&;rauseyfrSKaBumifY ArmvlrsKd;ppfolBuD; rif;BuD;&efaemifu vkyfBuHowfNzwfvdkufygw,f/ odk[efbGm;aoawmU tif;0xD;eef;udk oDaygapmfbGm; cGefrdSKif; (tkef;abmifcHkrdSKif;) u qufcHygw,f/
wyifa&TxD;uvnf; NynfNrdKUudkodrf;tNyD;rSm [Hom0wDNyefvmNyD; acraemqdkwJY rGeftrsKd;orD;wpfa,mufudk rdzk&m;acgifaNrmuf? rGefbkef;awmfBuD;wpfyg;udk oHC&mZmwif? NyD;awmU qHyifudk rGefqHpwdkifnSyfNyD; rGefeJY Armbk&iftNzpf &mZbdaoucH,lygowJY/
tif;0bk&ifopf oDaygapmfbGm;[m &Srf;awG&JUtm;eJY tif;0udk NyefvnfawmifYwif;atmif vkyfNyD; NynfudkNyefodrf;zdkUeJY wyifa&TxD;&JU arG;&yfZmwd awmifiludk odrf;NyD; rlvtif;0edKifiHawmf&JU tus,ft0ef;udk Nyefvnf&&SdedKifatmif ppfaBumif;BuD; ESpfaBumif;cGJNyD; BudK;yrf;vmygw,f/
'gayrJU tif;0&JUxdk;ppfudk wyifa&TxD;eJY bk&ifYaemifwdkYu csKd;zsufypfvdkufedKifovdk wefNyefwdkufppfzGifY&if; pvif;? pav? &Gmom? ycef; eJY yk*Ha'oudkyg odrf;vdkufedKifawmU tif;0[m wyifa&TxD;udk r,SOfedKifawmUygbl;? oDayg[m Zif;r,fbk&if wdavmu&mZm (Tilokaraj) vufxufrSm vef;em;vdkYac:wJY Zif;r,fvufeufedKifiH&JU BoZmoufa&mufwJY a'oNzpfzl;xm;awmU tif;0eJYppfwdkufaewJY wyifa&TxD;&JU [Hom0wD[m Zif;r,feJYyg xdawGYrSKawG &SdvmwmaygY/
xdkif;&mZ0ifawGrSmawmU Zif;r,feef;wGif;rSm wyifa&TxD;[m olU&JUBoZmvTrf;rdk;zdkU BudK;yrf;rSKawG&SdcJYw,f vdkUqdkygw,f/ tJ'DtcsdefrSm Zifr,fbk&if p0fuJYuqmuG,fvGefNyD; olY&JUorD; oDvy&ygbk&ifr Chiraprapa tkyfpdk;aecsdefwJY/
'DtaBumif; Nrefrm&mZ0ifawGrSm rawGY&ygbl;? 'gayrJU NzpfedKifwmwpfcsufu t,k'¨,&JU &efudkaBumufwJY Zif;r,fbk&ifr[m tm;udk;&SmwJY taeeJY wyifa&TxD;qD tulnDawmif;wmrsKd;awmU NzpfedKifygw,f? bmyJNzpfNzpf xdkif;&mZ0ifawGrSmawmU csKdif&csm[m Zif;r,fudk wyifa&TxD;&JU BoZmvTrf;rdk;oGm;rSm pdk;vdkY qdkwJYtaBumif;Nycsufudk ay;ygw,f/ 'DudpötrSefNzpfcJYrNzpfcJY t,k'¨,bk&if csKdif&csmtwGuf ta&;rBuD;ygbl; olYtwGufu a'owGif;NydKifbuf vef;em;(Zif;r,f) vdk olUvufatmuf xnfYxm;edKifzdkUyJ ta&;BuD;wmyg/
'geJY csKdif&mcsmudk vef;em;udkwdkufygw,f? t&ifwkef;u olwNyefudk,fwNyefwdkufaecJYBuwJY a'owGif; NydKifbufawG NzpfayrJU tcktcsdefrSmawmU t,k'¨,&JUtiftm;udk vef;em;r,SOfedKifygbl;? c&pfESpf 1546 rSm t,k'¨,wyfawG[m Zif;r,f&JU t"duNrdKUBuD;awGNzpfwJY vefyef eJY vefzkef NrdKUBuD;awGudk odrf;vdkufedKifygw,f/ 'geJY Zif;r,fbk&ifr oDvy&yg[m t,k'¨,&JU y@mqufedKifiHtNzpfudk vufcHvdkuf&ygawmUw,f/
NrefrmawGbufrSmawmU NynfNrdKUppfyGJawGeJY ywfowfNyD; &cdkifeJY wyifa&TxD;&JU [Hom0wD(awmifil) wyfawG xdawGYrSKawG &Sdvm&muae 1546rSm &cdkifeef;wGif; tmPmvkrSKudk tcGifYaumif;,lNyD; wyifa&TxD;[m &cdkifudkodrf;zdkU taemufbufudk ppfcsDygw,f/ wyifa&TxD;u a&aBumif;csDNyD; bk&ifYaemifu Bunf;aBumif;csDw,fvdkUqdkw,f? yxrydkif;wdkufyGJawGrSm wyifa&TxD;&JUwyfawG atmifyGJ&cJYayrJU NrdKUawmfaNrmufOD;udk odrf;edKifzdkUtwGufwdkufwJY wdkufyGJawGrSmawmU &cdkifawG&JU ae&ma'ouRrf;usifrSKudk tompD;,lNyD; a&aBumif;Bunf;aBumif; nSyfwdkufwJY ppfAsL[matmufrSm wyifa&TxD;eJY olYwyfawG[m tvl;tvJ cH&w,fvdkUqdkw,f? bk&ifaemif&JU Bunf;wyfawGtula&mufvmrS oufomoGm;NyD; aNrmufOD;NrdKUudk 0ef;&HedKifawmUw,fwJY/
wyifa&TxD; &cdkifcsDppfeJY tvkyfrsm;aecsdefrSm t,k'¨,rSmvJ taNymif;tvJawG trsm;BuD;NzpfaecJYowJY/
yxrqHk; taNymif;tvJu t,k'¨,&JU xufNrufwJY bk&ifcsKdif&mcsm tqdyfrdNyD; uG,fvGefoGm;wmyJ/ 'DudpöaBumifY t,k'¨,eef;wGif;rSm tawmfav;&Skyf&SKyfaxG;axG;awGNzpfukefwmaygY/ 'DudpöNzpfvmwJY aemufaBumif;awGuvnf; &SKwfvdkUaxG;vdkUyJwJY/
tJ'DtxJu yxrqHk;t&SKyfu t,k'¨,&JU tkyfcsKyfa&;yHkpHyJ/
tJ'Dacwf t,k'¨,&JUtkyfcsKyfa&;yHkpHu Mandala pepfvdkUac:ygw,f/ 'Dpepfu vufeufedKifiHtwGif;rSm bk&ifi,fawG udk,fYe,fudk,ftkyfcsKyfNyD; {u&mZfrif;BuD;&JU vufatmufudkcdk &wJYpepfrsKd;aygY/ NrefrmawG&JU tkyfcsKyfa&;rSmu bk&ifeJYeef;awmfudk A[dkNyKNyD; e,fpm; NrdKUpm; poNzifYtkyfcsKyfBuwmr[kwfvm;? e,fpm;awG NrdKUpm;awGu bk&ifY&JUaus;uRefawGyJ? ref'vpepfrSmu tJvdkr[kwfbl;? bk&ifi,fawG[m {u&mZfrif;BuD;&JU aus;uRefawGr[kwfbl; olwdkYvnf; wxD;weef;eJY pdk;pHaewJY bk&ifawGyJ? 'gayrJU olwdkY[m {u&mZfrif;BuD;udk opömapmifYod&w,f? ESpfpOfy@mquf&w,f? {u&mZfrif;BuD; vdktyfvdkU awmif;qdkwmudk NznfYqnf;ay;&w,f/
&Srf;awG&JU apmfbGm;tkyfcsKyfa&; yHkpHrsKd;[m ref'vpepftkyfcsKyfa&;yJwJY/ 'DtkyfcsKyfa&;yHkpHrsKd;udk arm&Srf;awG avm&Srf;awG xdkif;awGeJY crmawG us,fus,fNyefYNyefY toHk;NyKBuowJY/ bk&ifi,fawGu {u&mZfbk&ifBuD;udk rqefYusif&Jatmif olwdkY&JUom;awG nDawGudk 'g;pm;cHoabmeJY {u&mZfbk&ifBuD;tem;rSm xm;&w,f 'grSr[kwf orD;awG nDrawGudk {u&mZfbk&ifBuD;xHqufoNyD; opömcdkifNrJatmif vkyfBu&w,f/
'DvdkeJY {u&mZfbk&ifBuD;&JU eef;awmfxJrSm bk&ifi,fav;awG&JU tquftEG,fawG[m olUtpkeJYolNzpfvmBuwmaygY/
t,k'¨,bk&ifcsKdif&mcsm&JUtaz 'kwd,aNrmuf&mrm"daAm"d vufxufuwnf;u t,k'¨,eef;wGif;rSm tiftm;BuD;wJY Oaxmif;rif;tkyfpk? pkzefemzGefrif;tkyfpk? pkcdkxdkif;rif;tkyfpk pwJYrdom;pktEG,f tkyfpkBuD;awG &SdcJYBuNyD; 'DtkyfpkawG[m t,k'¨,xD;eef;twGuf tcsif;csif;NydKifqdkifaecJYBuygowJY/
bk&ifcsKdif&mcsm[m pkzefemzGeftkyfpkuNzpfw,f? olY&JUrdzk&m;BuD; aZw0&D [m om; &GwfzSm;rif;om;udk arG;NyD;wmeJY uG,fvGefoGm;awmU armif;rawGxJu oD&dok'´csef;qdkwJY armif;rwpfa,mufudk csKdif&mcsmu rdzk&m;aNrmufygowJY/ 'DtrsKd;orD;u Oaxmif;rif;tkyfpk&JU tquftEG,fwpfa,muf vdkUqdkygw,f/ (Oaxmif;rif;qufqdkwm t,k'¨,udk pNyD;wnfaxmifcJYwJY rif;qufNzpfaBumif; a&SYydkYpfrSm aNymNyD;ygNyD;)
csKdif&mcsmwdkY&JU pkzefemzGefrif;quf[m Oaxmif;rif;qufudk NzKwfcsNyD; t,k'¨,xD;eef;udk &,lxm;wmrdkU Oaxmif;tkyfpku Nyefvufpm;acsedKifzdkU tvpfacsmif;aewmaygY/
oD&dok'´csef;[m awmfawmfvSyNyD; xufNrwfovdk rm,mvnf;rsm;w,fwJY? vSyNyD; rm,mrsm;awmU csKdif&mcsmbk&ifBuD; aBuGwmaygY? rdzk&m;BuD;NzpfNyD; cPav;twGif;rSmyJ eef;wGif;wpfck[m oD&dok'´csef;&JU BoZmatmufudk a&mufoGm;w,f/
wu,fawmU csKdif&mcsmrSm r[mcsmuzufqdkwJY nDwpfa,muf&Sdw,f? olYudk csKdif&mcsmu tdrfa&SYrif;om;tNzpf cefYtyfNyD; yxrawmU pkcdkxdkif;rSm bk&ifNzpfxm;w,f/ r[mcsmuzuf rSm pkcdkxdkif;tkyfpku z&mUqefzufqdkwJY ynmoifbuf i,faz:oli,fcsif;wpfa,muf&SdowJY? r[mcsmumzufeJY z&mUqefzuftwGJtawmfnDNyD; csKdif&mcsm&JU aNrmufydkif;csDwdkufyGJawGrSm twlvufpGrf;NycJYBuw,f? (tcsKdYuawmU r[mcsmuzuf&JU rdzk&m; oD&dpk&D,dkxdkif;eJY z&mUqefzufwdkY i,fi,fwkef;u cspfBudKufcJYzl;w,f? 'gayrJU r[mcsmuzufu oD&Dpk&D,dkxdkif;udk BudKufw,faNymvdkU z&mYqefzufu a&SmifxGufay;cJYwmvdkU aNymwmrsKd;vJ xdkif;Zmwfvrf;awGrSm a&;Bu &kdufBuwmrsKd;awGY&w,f)/
waeY csKdif&mcsmtqdyfcwfcH&w,f? b,folcyfovJqdkwmrodbl;? csKdif&mcsmtqdyfcwfcH&wmeJY oD&dok'´csef;u tm;vHk;xuft&if vufOD;rSK,lNyD; NydKifbuftkyfpkawGudk bk&ifYudkvkyfBuHolawGtNzpf yHkaz:NyD; ESdyfuGyfawmUwmyJ/
olY&JUrdzk&m; oD&dpk&D,dkxdkif;&JU tBuHay;csuftwdkif; r[mcsmuzuf[m csufNcif; &[ef;0wfvdkufw,f/ eef;awmfxJrSm&SdwJY tpGrf;tp&Sdol NydKifbuftkyfpk0ifawG[m rdzk&m;BuD; oD&dok'´csef;&JU zrf;qD;okwfoifwmudkcHBu&owJY? 'gayrJU pkcdkxdkiftkyfpk0ifNzpfwJY z&mUqefzufuawmU uHaumif;axmufrpGmeJY oD&dok'´csef;&JU 'ku©ay;rSKudk rcH&bl;wJY? rcH&wJYtaBumif;t&if;uvnf; tJ'Dtcsdefu z&mUqefzuf[m ta&;BuD;wJY &mxl;Xmewae&mrSm wm0ef,lxm;&NyD; olUatmufrSm awmfawmfcdkifrmwJY tiftm;pk&SdaecJYvdkUygwJY/
oD&dok'´csef;[m yxrppNcif;awmU csKdif&mcsm&JUom; t&G,fra&mufao;wJY rif;om;av;&GwfzSm;udk eef;wifNyD; olu aemufuG,fu &ifcGifydkuftpdk;&tNzpf tkyfcsKyfygw,f/wu,fawmU tJ'Dtcsdefu touf 11ESpfyJ &Sdao;wJY &GwfzSm;av;rSm bmtmPmrSr&Sdygbl; oD&dok'´csef;vufxJrSmyJ t,k'¨,&JU BoZmtmPmawG&SdaecJYygw,f/ tmPmvufxJa&mufvmawmU oD&dok'´csef;[m olwdkY&JU Oaxmif;eef;quf t,k'¨,udkNyefvnftkyfpdk;edKifatmif BuHawmUwmyJwJY/
t,k'¨,eef;wGif;rSm eef;wGif;tpDt&ifawG vkyfay;&wJY awmf0if[l;&mykPÖm;awmf wpfa,muf&Sdw,f bGefoD&d qdkwJY olwpfa,muf&Sdw,f? wu,fawmUol[m Oaxmif;eef;quf&JU tquftEG,fwpfa,mufwJY? oleJY rdzk&m;BuD; oD&dok'´csef;[m NidpGef;aeBuNyD; Oaxmif;eef;quf tmPmNyef&atmif bk&ifBuD;csKdif&mcsmudk yl;aygif;BuHpnfowfNzwfcJYBuwmwJY/ aemufawmU oD&dok'´csef;[m bk&ifav;&GwfzSm;udkvnf; olYtazenf;wl tqdwfauR;NyD; owfvdkufNyefowJY NyD;awmU ay:wifyJ ykPÖm;awmf bGefoD&dudk 0g&0kefqefoD&wfqdkwJY bGJYeJY 1548rSm t,k'¨,xD;eef;udk pdk;pHapygw,f? oD&dok'´csef;[m 0g&0kefqefoD&wf eef;rwwfcifrSm oleJY&wJY orD;awmfav;udk arG;owJY/
'Dudpöudk eef;wGif;ua&m wdkif;Nynfuyg rauseyfBubl; 'geJY pkcdkxdkif;tkyfpkxJu ppfaoemywd trwfBuD;wpfOD;eJY z&mUqefzufwdkU ylaygif;NyD; 0g&0kefqefoD&wf eJY oD&dok'´csef; wdkYudkvkyfBuHzdkU BuHpnfygowJY/ olwdkYu avmUbl&DbufrSm qifNzLawmfwpfaumifay:w,fvdkU avQmufwmudk 0g&0kefqefoD&wfa&m oD&dok'´csef;a&mu ,HkowJY? 'geJYyJ vom;orD;av;udkygcsDNyD; vifr,m;ESpfa,muf aysmfaysmfyg;yg; qifNzLzrf;xGufBuwmaygY? tJ'DrSm z&mUqefzufwdkU 0dkif;NyD;vkyfBuHowfNzwfvdkufwm eef;ouf 42&ufom pdk;pHcJY&NyD; vifa&m r,m;a&m vom; orD;awmfav;yg aoa&mwJY/
0g&0kefqefoD&wfaoawmU z&mUqefzufwdkY[m oD&dok'´csef;&JU&efu vGwfzdkU &[ef;0wfaewJY r[mcsmuzufudk vl0wfvJapNyD; t,k'¨,bk&iftNzpf wifaNrmufBuygowJY/
[dkacwfwkef;u bk&ifwpfyg;eef;wwf bdodwfcH&if bk&ifi,fawG e,fpm;awG y,fpm;awG tm;vHk;[m vufaqmifudk,fpDeJY 'DyGJudkwufa&mufBu&w,fr[kwfvm;? tckvJ r[mcsmuzuf t,k'¨,xD;eef;udk odrf;Nref;NyD; &mZbdodwfcHawmU t,k'¨,&JUvufatmufcH bk&ifi,fawG e,fpm;awG y,fpm;awG tm;vHk;vdkvdk vmBu&wmaygY? 'gayrJU xm;0,fpm;u rvmbl;wJY/
xdkif;awG&JU ordkif;rSm xm;0,fqdkwm xmU0dkif (Budrfqdyf) qdkNyD; xdkif;ydkife,faNrvdkUaNymayrJU yk*Hordkif; rGefordkif;awGrSmawmU xm;0,f[m Nrefrmrif; (yk*HeJY &mrn) awG&JU ydkifeufxJrSmyJ &SdaecJYw,fvdkUyJ rSwfwrf;wifxm;awmU xm;0,f[m &mrntysufrSm t,k'¨,vufatmufa&mufoGm;wmvm; rodbl;? 'grSr[kwf eD;&m"g;udk aBumufwJYoabmvm;/ 'gayrJU wyifa&TxD; rkwÅrudkodrf;tNyD; opömay;awmU xm;0,f[m t,k'¨,udk tqufNzwfvdkufyHk&ygw,f/
bdodwfcHyGJudk rwufa&mufwm[m ykef;pm;w,f ykefuefw,f tHwkw,fvdkY t"dyÜg,fxGufwmrdkU t,k'¨,u xm;0,fudk wdkufawmUwmaygY/ (xdkif;&mZ0ifrSmawmU 'gudkra&;ygbl;? Nrefrm&mZ0ifrSmawmU taotcsmBuD;udk az:Nyxm;w,f? 'gayrJU r[mcsmuzufeef;wufwJYESpf 154&-48 rSm wyifa&TxD;[m &cdkifrSma&mufaecJYwmawmU taotcsmyJ)/
xm;0,fudk t,k'¨,uwdkufw,fqdkwJYowif;Bum;wmeJY &cdkifppfudk tNrefqHk;&yfNyD; yJcl;Nyefqif;vmw,f? aemufawmU t,k'¨,udkcsDzdkU NyifqifawmUwmyJ/
1549 rSm wyifa&TxD;[m t,k'¨,udk pwifwdkufcdkufygw,f/